Hér ætla ég að reyna að gera veðrinu skil sem gekk yfir landið 7. til 8. desember síðastliðinn, en þá var varað við ofsaveðri eða fárviðri á öllu landinu.

Það er best að rifja fyrst upp skilgreininguna á ofsaveðri eða fárviðri:

Vindstig                     m/s                      Lýsing

Hér má sjá gömlu vindstigin, m/s og stuttar lýsingar á því sem má búast við. Það er skemmtilegt að benda í leiðinni á að rok er einu stigi fyrir neðan ofsaveður en þessi skilgreining hefur eitthvað skolast til í málvenju Íslendinga þar sem rok er almennt talið vera minna en stormur (sem er óttalegur ræfill í samanburði ef við förum út í það). Til gamans má geta að fellibylur er með meðalvind upp á 32,7 m/s en þegar fárviðri geisar er sami styrkur og í fellibyl. Á Íslandi myndast hins vegar ekki fellibyljir – aðeins sambærilegur vindstyrkur.

Í umræddu veðri mældist fárviðri á 37 veðurstöðvum og ofsaveður á 82 veðurstöðvum. Mesti meðalvindur var 50,9 m/s og hviðan fór hæst í 72,6 m/s, bæði á Hallormsstaðahálsi. Íslandsmetin í þessum flokkum eru 62,5 m/s á Skálafelli í janúar 1998 og 74,5 m/s á Gagnheiði í janúar 1995 (sama veðrið og snjóflóðin á Súðavík). Til samanburðar þá mældist fárviðri á 67 stöðvum í sunnanáttinni þann 14. mars síðastliðinn, og ofsaveður á 110 stöðvum. Það sem var hins vegar verra við þetta veður var að það var kaldara og meiri snjór og ísingarhættan m.a. meiri.

Hér ætla ég að fara yfir hvernig veðrið var og notfæra mér athuganir, gervitunglamyndir, radar og spákort sem
voru gerð kl. 18 kvöldið áður.

Þess ber að geta að þegar spákortin og athugunarkortin eru borin saman verður að hafa í huga að guli liturinn á spákortunum er sami vindhraði og sá rauði í athugunum. Annars eru litirnir nokkuð sambærilegir.

Þetta kort sýnir hvar mældist fárviðri (stjörnur) á einhverjum tímapunkti og ofsaveður með rauðum punktum. Ekki sjást allar 82 stöðvarnar sem náðu ofsaveðri - eingöngu til að kortið verði ekki of troðið. Það sést þó að veðrið dreifðist jafnt um allt land.

Kl. 12 þ. 7. des 

Á hádegi var byrjað að hvessa S-lands og kl. 13:20 voru komnir 27,2 m/s á Stórhöfða. Hér má sjá að úrkoman var ennþá lítil.

Kl. 15 þ. 7. des 

Kl. 15 var byrjað að sjást í skilin og úrkomu á gervitunglamynd og vindurinn kominn upp í 32 m/s á Stórhöfða og 27 m/s á Skálafelli (sem má kalla Stórhöfða eða Rauðanúp SV-lands).

Um kl. 17 áttu allir að vera komnir inn til sín skv. tilmælum frá Almannavörnum, en það var ekki síst vegna þess að spáð hafði verið snjókomu og skafrenningi með þessum mikla vindi og því óttast að fólk gæti fest sig og því lent í versta veðrinu þegar það kæmi. Þegar nær dró kom í ljós að hitastigið var um 1 gráðu hlýrra en áður hafði verið gert ráð fyrir. Það hafði þau áhrif að snjórinn blotnaði og fauk því minna en úrkoman fór hraðar út í slyddu og rigningu sem er skárra af tvennu illu.

Kl. 18 þ. 7. des

Vindurinn var kominn í ofsaveður eða fárviðri á 12 stöðvum S-lands kl. 18 og björgunarsveitir voru komnar á fullt. Mesti vindurinn var 42,1 m/s. Á athugunarkortinu (í miðjunni) má einnig sjá að vindurinn er kominn upp í 30 m/s á Vatnsskarði Eystra á A-landi og 29,4 m/s á Þverfjalli á Vestfjörðum.

Rétt fyrir kl. 19 datt vindmælirinn á Stórhöfða út og mældi þá 43 m/s en hann á víst eithvað erfitt með að ráða við hviður yfir 50 m/s. Margir urðu gríðarlega vonsviknir þar sem vindurinn þar getur verið þónokkur. Um kl. 19 datt mælirinn á Steinum (undir Eyjafjöllum) einnig út og rétt fyrir kl. 20 datt Hvammur út sem er í næsta nágrenni.

Hér má sjá vindmælingar frá þessum 3 stöðvum:

Takið eftir vindinum á Hvammi kl. 18 en þar var meðalvindurinn 18 m/s en hviðan 60 m/s! Það er hviðustuðull upp á 3 (hviðan sem margfeldi af meðalvindi) en það er mjög óvenjulegt, stuðullinn er oftast á milli 1 og 2. Það er því varla að undra að mælirinn hafi sagt stopp. Kl. 20:50 hrökk síðan Stórhöfði aftur inn með 46,6 m/s en það reyndist vera hæsta gildi hans í þessu veðri. Skildum við hafa misst af nýju meti þar?

Takið einnig eftir hversu litlar hviðurnar eru á Stórhöfða  en austanáttin er víst mjög stöðug í Vestmannaeyjum.

Til að glöggva sig enn frekar á þessum mælum má sjá staðsetningu þeirra á þessu korti:

Kl. 21 þ. 7. des 

Um kl. 21 logaði allt landið en þá var komið ofsaveður eða fárviðri í öllum landshlutum. Kl. 22:50 mældist hæsti meðalvindurinn eða 50,9 m/s og hviðan 72,6 m/s, hvoru tveggja á Hallormsstaðahálsi A-lands. Þess má geta að á sama tíma mældist meðalvindurinn 5 m/s í Hallormsstað, með hviðu upp á tæplega 11 m/s. Mjög gott og skemmtilegt dæmi um áhrif landslags á veðrið. Á gervitunglamyndinni má sjá gríðarlegt úrkomumagn sem helltist yfir A-land og var snjóflóðavaktin í viðbragðsstöðu þar sem og annarsstaðar á landinu. Milli kl. 21 og 24 mældust 8 til 10 mm á hverri klukkustund á nokkrum stöðvum á þeim slóðum, en það er talsvert mikið. Hér má sjá úrkomumælingu sjálfvirka mælisins á Fáskrúðsfirði Ljósalandi en þar hefur sannarlega verið hellt úr fötu.

Veðrinu var misskipt á höfuðborgarsvæðinu en kl. 22 var vindurinn á Kjalarnesi 33 m/s og hviðan 48, Geldinganes 28 með hviðu í 39 m/s og Hólmsheiði með 32 og hviðan 41 m/s. Á sama tíma fór vindurinn í mælireit Veðurstofunnar á Bústaðavegi upp í hóflega 16 m/s en það lýsir vel hvernig sumir hlutar höfuðborgarsvæðisins lenda í skjóli í ákveðnum vindáttum.

Kl. 00 þ. 8. des

Um miðnætti var farið að draga verulega úr vindinum SA-lands og á Austfjörðum eins og sjá má á athugunarkortinu. Á Þverfjalli var vindurinn hins vegar kominn í 45,3 m/s og 38,8 m/s á Skálafelli.

Kl. 03 þ. 8. des

Rétt fyrir klukkan 3 mældist hæsti vindur veðursins á Akureyri eða 24 m/s í meðalvindi og 32 í hviðum. Um og eftir kl. 3 fór síðan að draga úr vindi um allt land nema NV-lands og á hálendinu þar sem allt logaði áfram, en meðalvindurinn á Þverfjalli hélst yfir 40 m/s frá kl. 22 til hádegis (sjá mynd til hliðar). Það er í raun synd að hafa ekki fleiri mæla í Skagafirði til að fá betri mynd af veðrinu þar. 

Vindurinn var einnig þónokkur við yfirborð á Vestfjörðum fram eftir morgni, en á flugvellinum á Ísafirði mældist vindurinn 28 m/s með hviðu um 40 m/s kl. 10 morguninn eftir „aðal“veðrið.

Kl. 06 þ. 8. des

Með morgninum kom svo „seinni bylgjan“ á S-land með suðaustanátt en áhyggjur voru af vindinum í henni samfara hálkunni og klakanum sem hafði myndast um allt land. Á Mýrdalssandi fór vindurinn upp í 27 m/s um kl. 6 sem væri nú ágætt á venjulegum degi en bliknaði í samanburði við kvöldið og nóttina áður.

Lægðarmiðjan var á þessum tímapunkti komin nálægt landi, en á Keflavíkurflugvelli mældist loftþrýstingurinn 950,9 mb.

Kl. 09 þ. 8. des

Kl. 9 var Vaðlaheiði enn með tæplega 30 m/s en á sama tíma barst Veðurstofunni skemmtilegt símtal frá Dalvík þar sem spurt var hvort það ætti nú ekki að fara að hvessa, þar væri hægur vindur en hálka. Viðkomandi var hæstánægður með að sleppa við veðrið. Enn eitt dæmi um flókið samspil landslags og veðurs, en austanáttin á í stökustu vandræðum með að komast niður í Eyjafjörðinn enda norðan- og sunnanáttirnar ríkjandi þar við yfirborð. Að því sögðu tókst austanáttinni að troða sér niður á Akureyri þar sem vindurinn fór hæst í 24 m/s og hviður fóru í 31 m/s um kl. 3 um nóttina.

Kl. 12 þ. 8. des

Um og eftir hádegi fór vindur hratt minnkandi við yfirborð en enn var nokkuð hvasst í háloftunum. Á gervitunglamynd frá kl. 14 má vel sjá fjallabylgjubrot frá Vestfjörðum að Vatnajökli en margar flugvélar urðu varar við ókyrrð yfir landinu og ísingu.

Það hlýnaði vel með þessari öflugu lægð og rigndi víða, en hæsti hiti mældist 10,1 stig á Seyðisfirði. Við það sljákkaði í snjónum allvíða en hér má sjá breytinguna á snjódýpt frá deginum áður:

Að lokum er ekki annað hægt en að hrósa öllum fyrir að taka viðvaranir alvarlega og halda sig heima. Einnig verð ég að lýsa yfir persónulegri aðdáun á öllum þeim sem eru í björgunarsveit og leggja talsvert á sig til að hjálpa okkar hinum í veðrum sem þessum.

Á morgun kemur út annar hluti skýrslu IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) um hnattræna hlýnun í heiminum. Þetta er fimmta skýrslan sem samtökin gefa út (Assessment Report 5 – AR5 - en hér má sjá stutta samantekt).

Aðaltilgangur IPCC er að taka saman og meta stöðu vísindaþekkingar í heiminum á hnattrænni hlýnun, hver áhrifin eru, hættur í framtíðinni og hvað er hægt að gera. Samtökin sjálf sjá ekki um neinar rannsóknir og er öll vinna unnin í sjálfboðastarfi af vísindamönnum hvaðanæva að úr heiminum. Vísindamennirnir eru valdir eftir tilnefningum ríkisstjórna og samtaka sem eru í samstarfi við IPCC. AR5 skiptist í fjóra hluta:

1. Fyrsti hluti skýrslunnar var gefinn út í september 2013 og fjallar um vísindin (eðlis- og efnafræðina) á bak við hnattræna hlýnun. Í skýrslunni voru í fyrsta sinn gefnar upp tölur um hversu miklu má sleppa af gróðurhúsagastegundum (af mannavöldum) í andrúmsloftið áður en jörðin hlýnar um 2°C sem er talið vera mörk þess sem hún þolir. Árið 2011 var búið að sleppa 531 gígatonni en þessi hámarkstala er 1000 gígatonn.   

2. Annar hlutinn snýr að áhrifum hnattrænnar hlýnunar, hvaða samfélög eru mest berskjölduð og hvernig stjórnvöld geta brugðist við. Þó að skýrslan hafi bara verið kláruð í gær í Japan, hafa hlutar hennar lekið á netið í vetur og gefa til kynna að útlitið sé ekki mjög gott, að hnattræn hlýnun hafi áhrif alls staðar í heiminum.

3. Þriðji hluti skýrslunnar kemur svo út í apríl en þar er fjallað um hvernig megi draga úr áhrifum hnattrænnar hlýnunar.

4. Í október verður síðan nokkurs konar samantektar kafli gerður og verður skýrslan þá tilbúin í fullri lengd.

Ég er svo afskaplega heppin að fá að fara á ráðstefnu sjónvarpsveðurfræðinga í París sem WMO, IPCC, Méteo et Climat, ríkisstjórn Danmerkur og UN Foundation standa að. Sú ráðstefna byrjar á þriðjudaginn (daginn eftir að annar hluti skýrslunnar kemur út) en ég mun fljúga út á morgun. Helsti tilgangur hennar er að meta hvernig sjónvarpsveðurfræðingar geta komið skilaboðum skýrslunnar á framfæri við almenning. Það er óhætt að segja að ég er mjög spennt!

Gervitungl skipta gríðarlega miklu máli fyrir veðurspár og rannsóknir á ýmsum náttúruviðburðum á jörðinni. Nú í lok febrúar (27. febrúar) sendu NASA og JAXA (Japanska Geimvísindastofnunin) gervitungl á braut jarðar sem hluta af GPM (Global Precipitation Measurement) verkefni þessara stofnana og talar NASA um „sögulegan viðburð“ í því samhengi. Þetta verkefni felur í sér mikið bættar mælingar á úrkomu á jörðinni en samtals eru 9 gervitungl (sjá mynd) sem koma að þessu en það sem

 var sent út í febrúar er „móðurskipið“  (GPM Core Observatory) sem sameinar gögn frá mælingum sínum og öðrum gervitunglum. Þetta móðurskip er búið tveimur mælum sem mæla rigningu og snjó. Annars vegar er það GPM Microwave Imager, frá NASA, sem áætlar úrkomumagn með því að mæla orkuna sem úrkoman gefur frá sér. Seinni mælirinn kemur frá JAXA og kallast Dual-frequency Precipitation Radar (DPR) sem áætlar hversu mikið vatn er í úrkomunni en það er fyrsti radarinn af þessari gerð sem fer upp í geiminn og hefur verið í þróun í 10 ár. Lesa má meira um þetta verkefni í bæklingi sem NASA gaf út. 

Þetta verkefni stórbætir eftirlit með úrkomu jarðar en áður var TRMM (Tropical Rainfall Measuring Mission) verkefnið til staðar (frá sömu stofnunum) og mældi úrkomu en það náði eingöngu yfir hitabeltið (35°N til 35°S) á meðan þetta verkefni nær að h.u.b. báðum heimskautsbaugunum (65° N til 65°S).  

Fyrir þá sem vilja fræðast meira um gervitungl er bent á þessa stórgóðu mynd hér sem gerð var í samvinnu við vísindamenn NASA fyrir sjónvarpsstöðina PBS.

Að lokum verð ég að benda á stórkostlega þjónustu frá NASA sem kallast Eyes on Earth en þar er hægt að skoða mikið af gervitunglamyndum, sjá mynd dagsins og m.a.s sjá gervitunglin á braut um jörðina og nákvæma staðsetningu. Þetta er einfalt forrit sem tekur örstutta stund að hlaða niður. Myndin hér að neðan var tekin þaðan og sýnir lægðina víðáttumiklu sem hafði áhrif á Ísland núna um helgina. 

Japanska veðurfræðistofnunin (Japan Meteorological Agency) tók saman helsta öfgaveðrið í heiminum í janúar 2014 og setti á skemmtilegt, gagnvirkt kort sem má nálgast hér á síðu Guardian. Þar má sjá helstu öfgarnar í hitastigi og úrkomu en ég verð að segja að ég sakna vindsins á þessu korti. Ísland er með í leiknum en á Höfn var hiti hár miðað við árstíma en ég fjallaði hér stuttlega um óvenjulega hlýtt tíðarfar á austanverðu landinu í janúar. 

Á kortinu má einnig sjá hina miklu úrkomu á Bretlandi, hitabylgjuna í Ástralíu, þurrkana við vesturströnd Bandaríkjanna og kuldakastið við austurströndina þar en allt hefur þetta verið mikið til umfjöllunar í fjölmiðlum. Breska Veðurstofan gaf nýlega út skýrslu sem vildi meina að skotvindurinn ætti alla sök á þessu en ég mun jafnvel skrifa um þá skýrslu seinna. Einnig má sjá hlýindi í Alaska og Kína en minna hefur farið fyrir umfjölluninni á því.